اورنک، طرح بافت‌های ایرانی
طراحی به عنوان تفکرو تجسم بخشیدن به ایده‌ها از دیرباز مدیای ورزیده‌ایی شناخته شده است. هرچند که طراحی با تعریف کلاسیک بیشتر برای هنرهای تصویری دوبعدی و سه بعدی ایجاد می‌شود. در دوران معاصر به‌خصوص به خاطر آموختن شیوه‌های طراحی و همچنین حامل اندیشه بودن، تصاویر طراحی ازسرنگری شد. و ما طراحی را علاوه بر شالوده اولیه هنرهای دیگر به عنوان هنر مستقل هم قبول می‌کنیم. اما نکته‌ایی مهم در طرح‌هایی که به صورت طرح اولیه ایجاد می‌شوند وجود دارد این است که تنها ساختار فرمی را به شکلی پیش فرض می‌گیرد، ولی فرم نهایی فرضی و ذهنی خواهد بود و ارتباط ملموس و تجربه پذیری با اثر نهایی در حین دیدن طرح‌ها ایجاد نمی‌گردد.
در فرشبافی هم چنین شرایطی فرضی برای پروژه زمان‌بر، چند وجهی و مشارکتی آن وجود دارد. همانند فیلمسازی که نیاز به پیش تولید دارد. با پیشینه فرش‌های هر منطقه می‌دانیم راهکارهایی برای طرح‌های اولیه پدید آمده بود، که در دوران متاخر، اکثرا در بافت‌ها از نقشه‌هایی روی کاغذ که تمام جوانب کار را در نظر دارد استفاده می‌شد. نقشه تولید شده روش نقطه و کد دار از جنس و رنگ خاصی شکل می‌یابد، که دو بعدی و به صورت شبکه شطرنجی روی بافت کاغذ است. لذا ما تصوری کلی از فرش نهایی داریم که از قضا فاصله گذاری ایجاد می‌کند.
در این میان مدل الگوهایی در دنیای فرش ایرانی موجود است که در برخی اقلیم‌ها به کار می‌رفتند. “اورنک” که در جاهای مختلف با اسم‌های دستور، مستوره و واگیره نیز گفته می‌شود. اورنک نمونه‌ایی از قسمت‌های اجزای فرش که همانند فرش و اسلوب فرشبافی در اندازه‌های کوچک بافته می‌شود تا به عنوان نمونه‌الگو، هنرمند فرشباف، از روی آنها با عمل تکرار و گرداندن و گستردن این اجزاء، فرش کاملی ایجاد کند. در این فرایند می‌توان برای هنرمند بافنده فرش، نقش مولف قایٔل شد. عموما استادکاران ماهر و خلاق نقش اصلی در بافت و ایجاد اورنک‌ها داشته‌اند. استادکار مادر اورنک را برای نسل‌ها در جهیزیه دختران به ودیعه قرار می‌دهد. تا به عنوان فرهنگ تصویری در نسل‌های بعد ادامه یابد.
این الگوها به جهت تکرارپذیر کردن فرش به عنوان هنری همگانی و در دسترس که می‌تواند در مکان‌های مختلف مصرف شود قابل تامل هستند. هنری که هر کس بنا به سلیقه و شرایط خود می‌تواند از آن بهره ببرد. هنری کاربردی که حامل اندیشه‌های ناب که با خاصیت همگانی خود را منتشر می‌کند. رسانه شگفت انگیزی از مناسبات برساخته شده فرهنگی اجتماعی در طول اعصار است. این یادآور جنبش پاپ و اندیشه‌های هنرمندان آن است. مانند آنچه که پاپ در پی آن بود. آمیختن خلاقیت هنری با تکاپوی اجتماعی و پرداختن به فرهنگ به معنای عام آن، مخدوش شدن مرز میان هنر والا و فرهنگ عامیانه با آثاری بدون نشانه مولف.

علیرضا رفوگران
فروردین 1404